Aport nieruchomości w zamian za akcje a podstawa opodatkowania VAT - wyrok TSUE

(wyrok TSUE z 8 maja 2024 r., w sprawie C-241/23)

Stan faktyczny

Spółka z o.o. (polski podatnik VAT) dokonała podwyższenia kapitału poprzez wkłady dwóch spółek (tj. przeniesiono należące do nich nieruchomości i wniesiono wkłady pieniężne w zamian za akcje). Zawarte umowy przewidywały, że zapłatę za wkłady niepieniężne stanowią akcje spółki, wycenione według ich ceny emisyjnej. W celu ustalenia tej ceny strony oparły się na wartości wniesionych aportem nieruchomości, która została oszacowana przez osobę trzecią na podstawie cen rynkowych. W deklaracjach VAT spółka uwzględniła kwotę netto i VAT widniejące na fakturach dotyczących wniesienia nieruchomości aportem. Kwoty te zostały obliczone na podstawie wartości emisyjnej akcji spółki otrzymanych w zamian za te wkłady.

Organy podatkowe uznały, że podstawę opodatkowania VAT wkładów wniesionych w ramach podwyższenia kapitału spółki należy obliczać z uwzględnieniem wartości nominalnej akcji tej spółki, a nie ich wartości emisyjnej. W konsekwencji zakwestionowały prawo spółki do odliczenia VAT dotyczącego tych wkładów w części odpowiadającej kwocie przewyższającej kwotę obliczoną od wartości nominalnej akcji.

W tych okolicznościach NSA postanowił zawiesić postępowanie i zwrócił się do TSUE z pytaniem prejudycjalnym, czy przez zapłatę otrzymaną lub którą dostawca otrzyma w zamian za dostawę towarów, o której mowa w art. 73 dyrektywy VAT, należy rozumieć wartość nominalną obejmowanych akcji, czy wartość emisyjną (jeżeli strony określiły, że zapłatę stanowić będzie wartość emisyjna akcji).

Wyrok TSUE

TSUE wydał 8 maja 2024 r. wyrok przywołany na wstępie. Trybunał przypomniał, że z art. 73 dyrektywy VAT wynika, iż podstawa opodatkowania obejmuje wszystko, co stanowi zapłatę otrzymaną lub którą dostawca lub usługodawca otrzyma w zamian za dostawę towarów lub świadczenie usług.

TSUE podkreślił, że zapłata niekoniecznie musi być wyrażona w pieniądzu. Ważne jest jednak, aby dostawa towarów lub świadczenie usług były dokonywane odpłatnie, tzn. aby istniał bezpośredni związek pomiędzy wymienianymi towarami lub usługami, a wartość przekazywanych w zamian towarów lub usług mogła być wyrażona w pieniądzu. Tego rodzaju bezpośredni związek ma miejsce, gdy pomiędzy usługodawcą a usługobiorcą istnieje stosunek prawny, w ramach którego następuje wymiana świadczeń wzajemnych, przy czym świadczenie otrzymywane przez usługodawcę stanowi rzeczywiste odzwierciedlenie wartości usługi świadczonej przez usługobiorcę.

Odnosząc się do analizowanej sytuacji TSUE zauważył, że polska spółka dokonała kilku podwyższeń swojego kapitału, nabywając własność nieruchomości należących do innych spółek. Zapłata otrzymana przez te spółki z tytułu wniesienia aportem ich nieruchomości odpowiadała akcjom, które spółka ta wyemitowała w tym celu. Istniał zatem bezpośredni związek pomiędzy przeniesieniem tych nieruchomości a przyznaniem akcji.

TSUE podkreślił także, iż zgodnie z aktami sprawy:

"(...) w prawie polskim wartość nominalną akcji spółki handlowej definiuje się zasadniczo jako wartość przypadających na akcję aktywów finansowych i niefinansowych wniesionych przez wspólników założycieli, zgodnie z definicją zawartą w statucie spółki. Wartość ta jest zatem wartością każdej akcji spółki przyjętą przez jej akcjonariuszy w momencie jej utworzenia i jest ustalana w zależności od ich wkładów do tej spółki w tym momencie. Wartość emisyjna jednej akcji odpowiada natomiast jej wartości w chwili emisji. W związku z tym w chwili utworzenia spółki wartość emisyjna akcji jest, co do zasady, równa jej wartości nominalnej. Jednakże wartość spółki może wzrosnąć lub spaść w trakcie jej istnienia, w szczególności ze względu na jej działalność, tak że wartość każdej z akcji tej spółki może być wyższa albo przeciwnie - niższa od jej wartości nominalnej. W przypadku gdy spółka, której wartość akcji wzrosła od czasu jej utworzenia, emituje nowe akcje, ich cena emisyjna jest zazwyczaj wyższa niż wartość nominalna istniejących akcji w celu uniknięcia rozmycia wartości tych ostatnich akcji. (...)"

Odwołując się do utrwalonego orzecznictwa w wyroku zauważono, że podstawą opodatkowania odpłatnej dostawy towarów jest wynagrodzenie rzeczywiście otrzymane z tego tytułu przez podatnika. Wynagrodzenie to jest zatem wartością subiektywną, czyli rzeczywiście otrzymaną, a nie wartością oszacowaną według kryteriów obiektywnych. W analizowanej sprawie subiektywna wartość zapłaty za wniesienie aportem nieruchomości odpowiadała wartości pieniężnej, jaką spółki wnoszące przyznały akcjom, gdy przyjęły je w zamian za te wkłady wnoszone do spółki. TSUE podkreślił, że z umów zawartych pomiędzy stronami wynika, iż zapłata za nieruchomości wniesione do spółki aportem odpowiada cenie emisyjnej objętych akcji.

Biorąc powyższe pod uwagę TSUE uznał, że podstawę opodatkowania wniesienia aportem nieruchomości przez pierwszą spółkę do drugiej spółki w zamian za akcje tej ostatniej należy ustalić na podstawie wartości emisyjnej tych akcji, jeżeli spółki te uzgodniły, że zapłatę za ten wkład kapitałowy będzie stanowić ta wartość emisyjna. Ponadto w wyroku czytamy:

"(...) Oceny tej nie podważa fakt, że w niniejszym przypadku wartość emisyjna akcji została ustalona przez strony po dokonaniu przez osobę trzecią wyceny wartości rynkowej wniesionych nieruchomości. Jak bowiem wskazuje Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców (Polska) w swoich uwagach, wycena ta świadczy jedynie o tym, że strony te uzgodniły zasady i warunki analogiczne do tych, jakie uzgodniłyby inne strony w odniesieniu do sprzedaży takich nieruchomości na rynku. Nie ma ona wpływu na stwierdzenie, zgodnie z którym strony sporu w postępowaniu głównym uzgodniły, że wartość omawianych akcji odpowiada ich wartości emisyjnej. (...)"

Od redakcji:

Zaznaczamy, że kierując się stanowiskiem organów podatkowych prezentowaliśmy dotychczas stanowisko, że podstawą opodatkowania VAT aportu jest wartość nominalna akcji/udziałów otrzymanych w zamian za aport. Należy jednak oczekiwać, że po wyroku TSUE stanowisko organów ulegnie zmianie i istotna będzie wartość emisyjna.