Nowe zasady ustalania wysokości emerytury należnej od czerwca

Korzystniejszy sposób waloryzacji składek oraz kapitału początkowego dla osób, które wystąpią o emeryturę w czerwcu, stanie się faktem. Od lat oczekiwana zmiana zostanie wprowadzona do systemu emerytalnego na stałe, po wcześniejszym jednorazowym takim uregulowaniu zastosowanym w 2020 r. Dla osób, których to dotyczy, jest to bardzo istotna poprawka. Osoby, które nabyły status emeryta od czerwca 2021 r., będą mogły liczyć na przeliczenie przyznanego świadczenia bez konieczności składania wniosku w tym zakresie.

Sposób obliczania nowej emerytury

Emerytura obliczana na nowych zasadach przysługuje ubezpieczonemu urodzonemu po 31 grudnia 1948 r. Stanowi ją równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego. Przy czym, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego, do ustalenia wysokości emerytury stosuje się tablice trwania życia obowiązujące w dniu, w którym ubezpieczony osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Jeśli chodzi o podstawę obliczenia emerytury, to stanowi ją:

• kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury,
• zwaloryzowany kapitał początkowy,
• kwota środków zewidencjonowanych na subkoncie.

Natomiast średnie dalsze trwanie życia wyrażone w miesiącach ogłaszane jest w tablicach trwania życia, które są podstawą przyznawania emerytur na wnioski zgłoszone od 1 kwietnia do 31 marca następnego roku kalendarzowego. Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach. Tak wynika z art. 26 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2021 r. poz. 291 ze zm.), zwanej ustawą emerytalną. Przy ustaleniu wieku ubezpieczonego, do którego przypisana jest wskazana w tabeli wartość średniego dalszego trwania życia, znaczenie ma przede wszystkim moment złożenia wniosku o emeryturę.

Ustawowe waloryzacje

Czynnikiem, który determinuje wysokość emerytury oprócz wydłużenia aktywności zawodowej, jest sposób waloryzacji:

• składek na ubezpieczenie emerytalne,
• kapitału początkowego.

• Składki na ubezpieczenie emerytalne

Nie ulega wątpliwości, że składki na ubezpieczenie emerytalne ewidencjonowane na indywidualnym koncie ubezpieczonego w ZUS są waloryzowane, a sposób ich zwaloryzowania nie pozostaje bez znaczenia dla wysokości emerytury. Waloryzacji podlega kwota składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego na dzień 31 stycznia roku, za który jest przeprowadzana waloryzacja, powiększona o kwoty z tytułu przeprowadzonych waloryzacji. Dodatkowo kwota składek na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną, jest waloryzowana kwartalnie. Szczegółowo kwestie te reguluje art. 25-25a ustawy emerytalnej.

Według schematu określonego przepisami ustawy emerytalnej, składki emerytalne waloryzowane są:

• roczne metodą roczną, 
• roczne metodą kwartalną, z wyjątkiem jednak, gdy ubezpieczony nabywa prawo do emerytury w czerwcu danego roku,
• kwartalne metodą kwartalną.

Ponadto mimo dwóch metod przeprowadzania waloryzacji, rocznej i kwartalnej, nie wszystkie składki uwzględniane są w podstawie obliczenia emerytury w wartości podwyższonej wskaźnikiem waloryzacji za dany kwartał. Niektóre z nich doliczane są w nominalnej wartości. Są to składki emerytalne za miesiące kwartału, w którym jest ustalana wysokość emerytury oraz za każdy miesiąc kwartału poprzedzającego.

• Kapitał początkowy

Waloryzacja kapitału początkowego odbywa się na takich samych zasadach jak składek na ubezpieczenie emerytalne, z tym że pierwsza waloryzacja dokonywana jest za 1999 r. wskaźnikiem wynoszącym 115,60% (art. 173 ust. 4-5a, ust. 6a ustawy emerytalnej).

Podsumowując, waloryzację przeprowadza się systemem rocznym do czasu, gdy ubezpieczony zgłosi wniosek o emeryturę. W przypadku ustalania wysokości emerytury w okresie od stycznia do maja i od lipca do grudnia danego roku, składki zapisane na koncie ubezpieczonego po 31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną, podlegają dodatkowo również waloryzacjom kwartalnym. Natomiast w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku kwota składek poddana ostatniej waloryzacji rocznej nie podlega dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż została już zwaloryzowana rocznie za poprzedni rok od 1 czerwca roku, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. W konsekwencji, przejście na emeryturę w czerwcu było mniej korzystne niż w pozostałych miesiącach II kwartału danego roku.

W rzeczywistości ważne jest, w którym kwartale danego roku, a w przypadku II kwartału, nawet w którym jego miesiącu ubezpieczony przechodzi na emeryturę.

Nowa zasada

Nowy, korzystny sposób naliczania emerytury od czerwca został wprowadzony po raz pierwszy w czerwcu 2020 r. Ustawodawca dokonał takich zmian w związku z COVID-19.

Wzorem rozwiązania z 2020 r. za sprawą ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw, oczekującej obecnie na publikację w Dzienniku Ustaw (stan na dzień oddania GP do druku), stosowne zmiany w omawianym zakresie zostaną wprowadzone na stałe. Wynika z nich, że w przypadku ustalania wysokości emerytury w drugim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek będzie dokonywało się za czwarty kwartał poprzedniego roku, z uwzględnieniem art. 25a ust. 2a ustawy emerytalnej.

W rezultacie, w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku waloryzacji składek będzie dokonywało się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Zasada ta ma mieć zastosowanie również do ubezpieczonego, który wiek uprawniający do emerytury osiągnął po dniu 31 maja danego roku. Ustawa zmieniająca wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia jej ogłoszenia.

Te korzystne uregulowania będą miały zastosowanie do emerytur przyznanych:

• na wniosek zgłoszony po dniu 31 maja 2021 r. lub
• na podstawie art. 24a ustawy emerytalnej, a więc do emerytury przyznanej z urzędu zamiast renty z tytułu niezdolności do pracy osobie, która osiągnęła wiek uprawniający do tej emerytury oraz podlegała ubezpieczeniu społecznemu albo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym,

osobom, które wiek emerytalny ukończyły po dniu 31 maja 2021 r. oraz do rent rodzinnych przyznanych po osobach zmarłych po dniu 31 maja 2021 r.

W przypadku natomiast przyznania emerytury lub renty rodzinnej przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej, emerytura lub renta rodzinna podlegać będzie ponownemu przeliczeniu z uwzględnieniem wprowadzonych zmian, w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy zmieniającej (art. 17 ust. 2 ustawy zmieniającej).

Z ustawy zmieniającej zatwierdzonej przez Sejm (na posiedzeniu w dniu 11 sierpnia 2021 r.) po odrzuceniu poprawek Senatu wynika więc, że korzystne zmiany dotyczyć będą wyłącznie osób, które wiek emerytalny ukończyły po dniu 31 maja 2021 r. i rent rodzinnych przyznanych po osobach zmarłych po dniu 31 maja 2021 r. Na etapie procesu legislacyjnego Senat uznając bowiem za niewystarczające uregulowanie kwestii tzw. emerytur czerwcowych, uchwałą z dnia 23 lipca 2021 r. chciał wprowadzić do tekstu tej ustawy dwie znaczące poprawki. Senat chciał uzupełnić przepisy w stosunku do osób, którym przyznano emeryturę w czerwcu 2009 r. oraz kolejno - w czerwcu w latach następnych aż do 2019 r. Ponadto chciał uznać za niezbędne wprowadzenie do stanu prawnego gwarancji nie tylko przeliczenia wysokości pobieranego świadczenia, lecz także przyznania go dla tej grupy z wyrównaniem od dnia przyznania świadczenia do dnia złożenia wniosku o przeliczenie świadczenia według zasad mających obowiązywać w systemie prawnym w roku bieżącym i na przyszłość.

Trudno jednoznacznie ocenić, czy przykładowo emeryci, którzy uzyskali emerytury od czerwca danego roku w przedziale czasowym od 2009 r. do 2019 r. będą mieli szansę na korzystne ich ustalenie (jak emeryci, którym emerytura przysługuje od czerwca 2020 r. i 2021 r.) w ramach sądowej kontroli instancyjnej.