Czy norma łączona czasu pracy ma wpływ na rodzaj godzin nadliczbowych?

Pracownik zatrudniony w systemie podstawowym w jednomiesięcznym okresie rozliczeniowym z powodu potrzeb pracodawcy niemal przez cały miesiąc zostawał po godzinach, co dało średnio 10 godzin więcej na tydzień. Jakiego rodzaju nadgodziny generuje nadwyżka ponad 48-godzinną, tzw. normę łączoną czasu pracy?

Godzin nadliczbowych nie ocenia się na podstawie tzw. normy łączonej czasu pracy. Jej naruszenie grozi jednak określonymi sankcjami.

Praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151 § 1 zd. 1 K.p.). Z przepisu tego wynikają dwa rodzaje nadgodzin:

• dobowe, powstające w razie pracy zasadniczo powyżej 8 godzin na dobę lub powyżej przedłużonego wymiaru, np. 9, 10, 11 lub 12 godzin w tak zaplanowanym dniu w systemie równoważnym oraz
• średniotygodniowe, powstające w razie pracy zasadniczo powyżej 40 godzin przeciętnie na tydzień.

Taką klasyfikację potwierdza art. 151¹ § 1 i 2 K.p. regulujący sposób opłacania nadgodzin.

Wystąpienie nadgodzin dobowych weryfikuje się na bieżąco, porównując pracę wykonaną z obowiązującym rozkładem w poszczególnych dobach roboczych. Do celów rozliczania czasu pracy pracownika przez dobę należy przy tym rozumieć 24 kolejne godziny, poczynając od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy (art. 128 § 3 pkt 1 K.p.).

Inne przekroczenia, tj. takie, które nie naruszają normy dobowej ani przedłużonego wymiaru dobowego, przy pełnym wymiarze czasu pracy i prawidłowym planowaniu normatywu stanowią nadgodziny średniotygodniowe. Potwierdza to art. 151¹ § 2 K.p. regulujący sposób ich opłacania. Za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym przysługuje dodatek w wysokości 100% wynagrodzenia, chyba że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości określonej w art. 151¹ § 1 K.p., właściwego dla nadgodzin dobowych.

Przyjmujemy dane z pytania oraz zakładamy, że pracownik wykonuje czynności rozkładowe od 8⁰⁰ do 16⁰⁰ oraz że w lutym 2022 r. przepracował dodatkowo, bezpośrednio po godzinach rozkładowych, czyli od 16⁰⁰, łącznie 25 godzin, maksymalnie 3 godziny w dobie. Nie naruszało to odpoczynku dobowego, a okoliczności, w których nastąpiło, pozwalają stwierdzić, że dodatkowa praca stanowiła w całości nadgodziny dobowe, za które przysługiwało normalne wynagrodzenie oraz 50% dodatki.

Przyjmujmy dane z poprzedniego przykładu z tą różnicą, że 2 z 25 godzin dodatkowych miały miejsce w poniedziałek (po wolnym weekendzie) przed rozpoczęciem dniówki (od 6⁰⁰ do 8⁰⁰). Skoro tak, to nie naruszyły one normy dobowej czasu pracy, gdyż poprzednia doba nie była robocza (nie wykonywano podczas niej pracy), a kolejna dopiero miała się rozpocząć (planowo o 8⁰⁰). W świetle tego faktu 2 z 25 godzin dodatkowych skutkowały nadgodzinami średniotygodniowymi, za które przysługiwało normalne wynagrodzenie oraz 100% dodatki. Za pozostałe 23 godziny przysługiwało normalne wynagrodzenie i 50% dodatki.

Wspominaną w pytaniu Czytelnika normę łączoną czasu pracy reguluje przepis art. 131 § 1 K.p.

Norma łączona ma za zadanie zapobieganie nadmiernemu wysiłkowi pracownika w wyniku zlecania dużej ilości godzin nadliczbowych i stanowi implementację art. 5 lit. b dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz. U. UE L 2003.299.9), zgodnie z którym państwa członkowskie m.in. są obowiązane stosować rozwiązania zapewniające ochronę bezpieczeństwa i zdrowia pracowników poprzez przeciętny wymiar czasu pracy w okresie siedmiodniowym, łącznie z pracą w godzinach nadliczbowych. Naruszenie tej regulacji powoduje wykroczenie przeciw prawom pracownika, o którym mowa w art. 281 § 1 pkt 5 K.p. zagrożone grzywną, ale nie ma wpływu na rodzaj godzin nadliczbowych. Przestrzeganie normy łącznej bada się najczęściej podstawiając we wzorze na wymiar w miejsce "zwykłych" norm czasu pracy, tę normę. Zastrzegamy przy tym, że w literaturze przedmiotu można spotkać także inne praktyczne metody (np. odrzucające podczas wyliczeń dni wystające). Wobec braku jednoznacznych wytycznych można je uznać za właściwe, choć dają odmienne wyniki.

Przyjmujemy dane z pytania i zakładamy, że pracownik korzysta z sobót wolnych od pracy oraz że we wszystkich dniach roboczych lutego 2022 r. pracował o 2 godziny dłużej, przez co przepracował łącznie 200 godzin (20 dni x 10 godz.). Wszystkie dodatkowe godziny miały charakter nadgodzin dobowych. Została też naruszona norma łączona, która dopuszczała przepracowanie w badanym okresie co najwyżej 192 godzin (48 godz. x 4 tyg.), co może skutkować grzywną.