Opodatkowanie VAT kary umownej

Opodatkowaniu podatkiem VAT podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. W obrocie gospodarczym podatnicy za niewłaściwe wywiązanie się z zawartej umowy przez kontrahenta nakładają kary umowne. Czy czynność ta podlega opodatkowaniu VAT?

Kara umowna/odszkodowanie

Jak wynika z art. 483 § 1 Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2024 r. poz. 1061 ze zm.), w umowie można zastrzec, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kary umownej). Dłużnik nie może bez zgody wierzyciela zwolnić się z zobowiązania przez zapłatę kary umownej. Ponadto na podstawie art. 484 § 1 K.c. w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły. Jednak, gdy zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, dłużnik może żądać zmniejszenia kary umownej.

Natomiast odszkodowanie w świetle K.c. jest zapłatą za wyrządzone szkody, poniesione przez kogoś straty. Z art. 361 § 1 i § 2 K.c. wynika, że zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Zgodnie z art. 363 § 1 K.c. naprawienie szkody powinno nastąpić, według wyboru poszkodowanego, bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.

Co podlega VAT?

Opodatkowaniu VAT podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Jak podkreślają organy podatkowe, czynność podlega opodatkowaniu jedynie wówczas, gdy wykonywana jest w ramach umowy zobowiązaniowej, a jedna ze stron transakcji może zostać uznana za bezpośredniego beneficjenta tej czynności. Przy czym związek pomiędzy otrzymywaną płatnością a świadczeniem na rzecz dokonującego płatności musi mieć charakter na tyle wyraźny, aby można było powiedzieć, że płatność następuje za to świadczenie.

Zatem dostawa towarów lub świadczenie usług podlega opodatkowaniu VAT wtedy, gdy są wykonane odpłatnie oraz jeśli pomiędzy dostawcą towaru lub świadczącym usługę i ich beneficjentem (odbiorcą) istnieje jawny lub dorozumiany stosunek prawny (umowa), w ramach którego spełniane są świadczenia wzajemne.

Kara umowna za korzystanie z parkingu

Firmy prowadzące płatne parkingi, np. w przypadku stwierdzenia braku biletu za parkowanie lub przekroczenie czasu parkowania, nakładają na klientów kary umowne najczęściej określone w regulaminie parkingu.

Szef KAS w interpretacji zmieniającej z dnia 30 maja 2023 r., nr DOP7.8101.27.2023.FMLM, wyjaśnił, że kara umowna w postaci opłaty dodatkowej za brak biletu parkingowego stanowi wynagrodzenie za świadczenie usług i podlega opodatkowaniu VAT. W interpretacji tej organ odwołał się do wyroku TSUE z dnia 20 stycznia 2022 r., w sprawie C-90/20. Szef KAS uznał, że istnieje bezpośredni związek pomiędzy nałożeniem kary umownej (opłaty dodatkowej) a skorzystaniem z usługi parkowania. Korzystający z parkingu zostaje bowiem obciążony karą umowną, zwaną również opłatą dodatkową, w przypadku wykrycia przez podatnika naruszenia określonych postanowień regulaminu danego parkingu, zamieszczonego na jego terenie. Przedmiotowa opłata dodatkowa jest nakładana w przypadku stwierdzenia braku biletu parkingowego. Te dwa świadczenia - najem miejsca parkingowego oraz nałożenie kary umownej - są zatem od siebie wzajemnie zależne, a mianowicie jedno jest dokonywane tylko pod warunkiem dokonania drugiego i odwrotnie. W związku z tym organ stwierdził, że kara umowna w postaci opłaty dodatkowej za brak biletu parkingowego stanowi wynagrodzenie za świadczenie usług, o których mowa w art. 8 ust. 1 ustawy o VAT i w konsekwencji podlega opodatkowaniu VAT.

Ekwiwalent za wypowiedzenie umowy

Zdarza się, że operatorzy komórkowi obciążają swoich klientów karą umowną za wypowiedzenie umowy o świadczenie usług zawartej na czas określony w okresie jej obowiązywania. Klient zobowiązany jest do zapłaty na rzecz operatora kary umownej w wysokości wynagrodzenia, które operator otrzymałby w przypadku realizowania umowy do końca okresu jej obowiązywania.

Organy podatkowe uznają, że w takim przypadku kara umowna stanowi wynagrodzenie za konkretne świadczenie, które mieści się w katalogu czynności podlegających opodatkowaniu wymienionych w art. 5 ust. 1 ustawy o VAT jako odpłatne świadczenie usług (patrz ramka). Zdaniem organów w takim przypadku mamy do czynienia z wymianą świadczeń, bowiem pomiędzy stronami istnieje stosunek zobowiązaniowy (umowa), na podstawie którego jedna strona zobowiązuje się do świadczenia usług, zaś druga strona dokonuje zapłaty z tego tytułu na zasadach określonych w umowie.

Rozwiązanie umowy

Na podstawie art. 649⁴ § 1 i § 2 K.c., jeżeli wykonawca (generalny wykonawca) nie uzyska żądanej gwarancji zapłaty w wyznaczonym przez siebie terminie, nie krótszym niż 45 dni, uprawniony jest do odstąpienia od umowy z winy inwestora ze skutkiem na dzień odstąpienia. Brak żądanej gwarancji zapłaty stanowi przeszkodę w wykonaniu robót budowlanych z przyczyn dotyczących inwestora. Ponadto, jak wynika z art. 649⁴ § 3 K.c., inwestor nie może odmówić zapłaty wynagrodzenia mimo niewykonania robót budowlanych, jeżeli wykonawca (generalny wykonawca) był gotów je wykonać, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących inwestora.

Dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z dnia 14 lutego 2025 r., nr 0111-KDIB3-1.4012.747.2024.2.KO, uznał, że w tym przypadku kwota żądana przez podatnika na podstawie art. 649⁴ § 3 K.c. nie stanowi wynagrodzenia za transakcję podlegającą opodatkowaniu VAT, a w konsekwencji nie będzie podlegać opodatkowaniu VAT. Organ, odnosząc się do kwestii opodatkowania VAT kwoty, której podatnik domaga się od kontrahenta na podstawie art. 649⁴ § 3 K.c. za przedterminowe rozwiązanie umowy z winy kontrahenta, wskazał, że rozwiązanie umowy nie nastąpiło za zgodą obydwu stron umowy o roboty budowlane, ale w wyniku jednostronnego oświadczenia woli złożonego przez podatnika. Nie świadczy on na rzecz kontrahenta jakiejkolwiek usługi, ponieważ odstąpił od świadczenia usług z przyczyn leżących po stronie kontrahenta. Podatnik jedynie złożył oświadczenie o odstąpieniu od umowy i skierował do kontrahenta wezwania do zapłaty. W związku z odstąpieniem od umowy z przyczyn leżących po stronie inwestora podatnik nie jest zobowiązany do spełnienia jakiegokolwiek świadczenia na rzecz kontrahenta. W konsekwencji żądana przez podatnika kwota nie stanowi wynagrodzenia za transakcję podlegającą opodatkowaniu VAT.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 11.03.2004 r. o VAT (Dz. U. z 2024 r. poz. 361 ze zm.)