Na macierzyńskim i wychowawczym można pracować

Urlopy pracownicze z tytułu rodzicielstwa mają charakter celowy, tj. udzielane są w celu sprawowania opieki i wychowywania dzieci. Wiąże się to z ograniczeniem lub zawieszeniem na pewien czas aktywności zawodowej przez pracownika-rodzica. Prawo pracy nie wyklucza przy tym możliwości podjęcia przez niego pracy na urlopie macierzyńskim czy wychowawczym, jednak pod warunkiem spełnienia określonych wymagań.

Pierwsze miesiące urlopu raczej przy dziecku

Możliwość zarobkowania w czasie urlopu udzielonego pracownikowi w celu sprawowania opieki nad dzieckiem kojarzy się głównie z okresem przebywania na urlopie wychowawczym. Znacznie mniej rozpowszechniona jest wiedza o tym, że "dorabiać" można także w czasie urlopu macierzyńskiego, w tym również urlopu macierzyńskiego w podstawowym wymiarze. Wprawdzie dopuszczalność zarobkowania w czasie wspomnianego urlopu wydaje się zaskakująca w kontekście przeznaczenia i celu tego urlopu, jednak z formalnego punktu widzenia prawo pracy nie stawia przeszkód do wykonywania pracy w takim okresie.

Analizując dopuszczalność pracy na urlopie macierzyńskim w wymiarze podstawowym należy jednak uwzględnić fakt, że przepisy Kodeksu pracy przewidują możliwość wykonywania pracy tylko w czasie dodatkowego urlopu macierzyńskiego, zaś co do podstawowego urlopu tego typu nie zawierają żadnej odpowiedniej regulacji. Można z tego wnioskować, że praca na urlopie macierzyńskim jest wprawdzie dozwolona, ale tylko wtedy, gdy chodzi o dodatkowy urlop macierzyński. Gdyby bowiem ustawodawca chciał wprowadzić taką możliwość również w zakresie podstawowego urlopu macierzyńskiego, dałby temu wyraz w stosownym przepisie, tak jak to uczynił w przypadku dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Wskazuje to na przyjęcie zasady wykorzystania podstawowego urlopu macierzyńskiego w naturze - co jest zgodne z charakterem i celem tego urlopu. Z formalnego punktu widzenia można natomiast uznać, że pracownik przebywający na takim urlopie mógłby podjąć pracę u innego pracodawcy. Przepisy Kodeksu pracy nie odnoszą się bowiem do takiej sytuacji, normując tylko przypadek świadczenia pracy na urlopie macierzyńskim (dodatkowym) u tego pracodawcy, który udziela urlopu.

Na urlopie dodatkowym w firmie i w domu

W przeciwieństwie do kwestii podejmowania pracy w czasie podstawowego urlopu macierzyńskiego, sprawa zarobkowania na dodatkowym urlopie tego rodzaju jest wprost uregulowana w Kodeksie pracy. W art. 182¹ § 4 K.p. dopuszcza się taką możliwość, z tym zastrzeżeniem, że praca nie może przekraczać połowy etatu. Dodatkowy urlop macierzyński udzielany jest wówczas na pozostałą część dobowego wymiaru czasu pracy. W celu podjęcia pracy na warunkach art. 182¹ § 4 K.p. zainteresowana pracownica (lub pracownik) musi złożyć wniosek w tej sprawie, w terminie nie krótszym niż 7 dni przed planowanym rozpoczęciem pracy. W jego treści należy wskazać wymiar czasu pracy oraz okres, przez który pracownik będzie łączyć pracę z korzystaniem z dodatkowego urlopu macierzyńskiego. Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek, o ile został złożony w terminie.

Kwestią otwartą pozostaje możliwość podjęcia pracy w czasie urlopu macierzyńskiego (zarówno podstawowego, jak dodatkowego) na podstawie cywilnoprawnej - u tego samego lub innego pracodawcy. Zawarcie wspomnianej umowy, np. umowy zlecenia, nie powoduje automatycznego naruszenia prawa pracy, nawet jeżeli pracownica podejmie pracę w czasie podstawowego urlopu macierzyńskiego u swojego macierzystego pracodawcy. Jednak z pewnością fakt takiego zatrudnienia, szczególnie w trakcie podstawowego urlopu macierzyńskiego, może być wnikliwie badany przez inspektora pracy. Kontroli może podlegać zgodność rodzaju umowy (cywilnoprawnej) z warunkami, w jakich jest wykonywana praca. Jeżeli w rzeczywistości odpowiada ona typowemu zatrudnieniu pracowniczemu, pracodawca może się spodziewać zarzutu "przykrycia" stosunku pracy przez umowę prawa cywilnego oraz akceptacji nieprawidłowego wykorzystywania urlopu macierzyńskiego przez pracownika.

Podjęcie pracy w czasie urlopu macierzyńskiego, zarówno podstawowego, jak i dodatkowego, nie pozbawia prawa do zasiłku macierzyńskiego.

Na wychowawczym dorabiać z umiarem

Możliwość dodatkowego zarobkowania w czasie korzystania z urlopu wychowawczego jest rozwiązaniem obowiązującym w prawie pracy od wielu lat. Ustawodawca dopuszcza pracę w czasie takiego urlopu na znacznie szerszą skalę niż ma to miejsce w przypadku urlopu macierzyńskiego. Podyktowane jest to zapewne długością wspomnianego urlopu (do 3 lat na dane dziecko) i chęcią zapewnienia pracownikowi-rodzicowi, prawa do uzyskiwania dochodów w tym czasie. W zamian za możliwość podjęcia lub kontynuowania dotychczasowej pracy na urlopie wychowawczym pracownik musi jednak spełnić określone wymagania.

W myśl art. 186² K.p. może on podjąć w tym czasie pracę zarobkową lub inną działalność czy szkolenie (u dotychczasowego lub innego pracodawcy), jeżeli praca ta nie wyłącza możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem. W razie ustalenia, że pracownik korzystający z urlopu wychowawczego w sposób trwały zaprzestał sprawowania tej opieki,pracodawca może go wezwać do stawienia się w pracy w określonym przez siebie terminie. Powinien on być wyznaczony nie później niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia informacji o zaprzestaniu sprawowania opieki i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.

To, czy dana praca lub inna działalność nie przeszkadza w sprawowaniu osobistej opieki nad dzieckiem, zależy od charakteru i wymiaru podjętej aktywności zawodowej. W praktyce przyjmuje się, że praca w granicach połowy etatu pozwala na zachowanie warunku z art. 186² K.p. Nie musi to być przy tym praca podjęta na podstawie umowy o pracę. Dopuszczalne jest też zawarcie umowy cywilnoprawnej, podpisanie z pracownikiem na wychowawczym dodatkowej umowy o pracę na część etatu lub zmniejszenie wymiaru dotychczasowej umowy.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 26.06.1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)