Zwolnienie z VAT w ramach procedury SME

W sytuacji gdy polski podatnik, zwolniony podmiotowo z VAT na terenie Polski, świadczy usługi budowlane na terytorium innego niż Polska kraju UE na rzecz nabywców niebędących podatnikami, rozliczenie podatku w tym innym kraju UE z tytułu wykonanych usług na nieruchomościach będzie ciążyło na polskim usługodawcy. Jednak przepisy dopuszczają możliwość korzystania ze zwolnienia w ramach procedury SME.

W pytaniu skierowanym do naszej redakcji Czytelnik wskazał, że świadczy usługi budowlane w Polsce oraz na terenie Niemiec. W Polsce korzysta on ze zwolnienia podmiotowego z VAT. Odbiorcami usług budowlanych są inni przedsiębiorcy. Usługi budowlane w Niemczech są świadczone na rzecz podatników niemieckich i oni rozliczają podatek VAT z tego tytułu. Jednak Czytelnik wskazał, że zamierza świadczyć usługi budowlane na rzecz osób prywatnych. W związku z tym zapytał, czy obowiązek rozliczenia VAT będzie ciążył na nim, czy na jego klientach, a jeśli to on będzie zobowiązany do rozliczania VAT, to czy będzie mógł być zwolniony w ramach procedury SME.

Miejsce świadczenia usług

Jak wynika z art. 28b ust. 1 ustawy o VAT, za miejsce świadczenia usług w przypadku świadczenia usług na rzecz podatnika należy uznawać miejsce, w którym podatnik będący usługobiorcą posiada siedzibę. Natomiast gdy usługi są świadczone dla stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej podatnika, które znajduje się w innym miejscu niż jego siedziba, za miejsce świadczenia tych usług uznawane jest to stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej (art. 28b ust. 2 ustawy o VAT).

Ustawodawca jednak w przypadku niektórych usług wskazał szczególny sposób ustalania miejsca ich świadczenia.

I tak, w myśl art. 28e ustawy o VAT, miejscem świadczenia usług związanych z nieruchomościami, w tym usług świadczonych przez rzeczoznawców, pośredników w obrocie nieruchomościami, usług zakwaterowania w hotelach lub obiektach o podobnej funkcji, takich jak ośrodki wczasowe lub miejsca przeznaczone do użytku jako kempingi, użytkowania i używania nieruchomości, a także usług przygotowywania i koordynowania prac budowlanych, takich jak usługi architektów i nadzoru budowlanego, jest miejsce położenia nieruchomości.

W związku z tym miejscem świadczenia usług budowlanych wykonywanych na terenie Niemiec są Niemcy.

Zgodnie z art. 193 dyrektywy VAT państwa członkowskie mogą postanowić, że osobą zobowiązaną do zapłaty VAT jest podatnik - odbiorca m.in. dostawy prac budowlanych, w tym prac obejmujących naprawę, porządkowanie, konserwację, przebudowę i rozbiórkę nieruchomości, jak również odbiór robót budowlanych uznawany za dostawę towarów na podstawie art. 14 ust. 3 dyrektywy. Jednak przepisy dyrektywy dają możliwość wprowadzenia mechanizmu samoopodatkowania w państwach członkowskich w przypadku dostawy określonych towarów lub usług pomiędzy krajowymi podmiotami (art. 199 dyrektywy).

Z możliwości tej skorzystały m.in. Niemcy dla potrzeb rozliczania usług budowlanych. Tak więc w sytuacji gdy polski podatnik wykonujący usługę budowlaną na nieruchomości położonej na terenie Niemiec nie posiada siedziby ani stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej w tym kraju ani nie jest w tym kraju zarejestrowany na potrzeby rozliczania podatku, to obowiązek rozliczenia VAT od usługi budowlanej przejdzie na nabywcę usługi. Usługa ta nie będzie więc podlegać opodatkowaniu VAT na terenie Polski. Podatnik dla udokumentowania dokonanych transakcji wystawi fakturę, w której nie poda stawki i kwoty VAT oraz kwoty należności brutto. Faktura ta musi zawierać oznaczenie "odwrotne obciążenie".

Świadczenie usług budowlanych na rzecz osób prywatnych

Sprawa jednak komplikuje się, gdy odbiorcą usług budowlanych będzie osoba nieprowadząca działalności gospodarczej. W tym bowiem przypadku zobowiązanym do zapłaty należnego podatku VAT będzie polski usługodawca, co może oznaczać konieczność dokonania rejestracji dla potrzeb podatku VAT w tym państwie (tu: na terenie Niemiec). W takiej sytuacji polski podatnik nie będzie wystawiał polskiej faktury. Będzie rozliczał podatek VAT na podstawie przepisów niemieckich.

Procedura SME

Warto jednak wskazać, że obecnie polscy podatnicy mają możliwość skorzystania ze zwolnienia podmiotowego w innym państwie członkowskim. Mali przedsiębiorcy mający siedzibę w państwie członkowskim UE (także polscy podatnicy), którzy dokonują dostawy towarów i świadczenia usług na terenie innego państwa niż mają siedzibę, a których roczny obrót w roku skorzystania z tego zwolnienia oraz roku poprzedniego nie przekracza 100.000 euro oraz wartość dostaw towarów i świadczenia usług w państwie UE, w którym podatnik nie ma siedziby, nie przekracza progu zwolnienia mającego zastosowanie w tym państwie w odniesieniu do podatników mających siedzibę w tym państwie, mogą korzystać z procedury SME, czyli zwolnienia podmiotowego w innym państwie UE.

Warunkiem jest nieprzekroczenie w poprzednim ani bieżącym roku podatkowym kwoty rocznego obrotu na terytorium UE w wysokości 100.000 euro oraz spełnienie warunków określonych przez państwo członkowskie, w którym podatnik chce korzystać ze zwolnienia. Trzeba pamiętać, że progi zwolnienia oraz wyłączenia z korzystania z tego zwolnienia mogą być różne w każdym państwie członkowskim. Są one podane na stronie Komisji Europejskiej (commission.europa.eu).

Roczny próg w Niemczech wynosi 25.000 euro.

W związku z tym, gdy polski podatnik, zwolniony podmiotowo z VAT na terenie Polski, świadczy usługi budowlane na terytorium Niemiec na rzecz nabywców niebędących podatnikami, rozliczenie podatku w Niemczech z tytułu wykonanych usług na nieruchomościach będzie ciążyło na polskim usługodawcy.

W sytuacji gdy polski podatnik chce skorzystać z procedury szczególnej SME, musi:

• powiadomić Naczelnika Drugiego Urzędu Skarbowego Warszawa-Śródmieście o zamiarze skorzystania ze zwolnienia z VAT w innym państwie członkowskim UE,
• złożyć uprzednie powiadomienie za pośrednictwem e-Urzędu Skarbowego - powiadomienie to zawiera dane identyfikacyjne, informację o państwie członkowskim UE, w którym zamierza korzystać ze zwolnienia z VAT, a także dane dotyczące osiągniętego w trakcie roku obrotu na terytorium UE w poprzednim i bieżącym roku podatkowym w podziale na obroty w każdym państwie członkowskim UE, w tym w Polsce (niektóre państwa członkowskie UE wymagają podania obrotów również za dwa lata wstecz - w takich przypadkach trzeba uwzględnić te informacje),
• uzyskać w Polsce indywidualny numer identyfikacyjny zawierający kod EX.

Jeśli polski podatnik korzystał ze zwolnienia podmiotowego z VAT i nie dokonał rejestracji do VAT (jako podatnik zwolniony), przed złożeniem uprzedniego powiadomienia musi złożyć zgłoszenie rejestracyjne VAT-R.

Zwolnienie z VAT w ramach procedury szczególnej SME przysługuje od dnia, w którym:

1) podatnik został poinformowany o nadaniu polskiego numeru identyfikacyjnego EX na potrzeby korzystania ze zwolnienia z VAT, jeżeli:

• państwo Unii Europejskiej, w którym podatnik zamierza korzystać ze zwolnienia, potwierdziło prawo do korzystania ze zwolnienia w tym państwie,
• co najmniej jedno z państw UE, w którym zamierza korzystać ze zwolnienia, potwierdziło prawo do korzystania ze zwolnienia w tym państwie - w przypadku gdy w uprzednim powiadomieniu podatnik wskazał więcej niż jedno państwo UE, w którym zamierza on korzystać ze zwolnienia,

2) potwierdzony został polski numer identyfikacyjny EX na potrzeby korzystania ze zwolnienia z VAT - w przypadku gdy w uprzednim powiadomieniu podatnik wskazał więcej niż jedno państwo Unii Europejskiej, w którym zamierza korzystać ze zwolnienia, i polski numer identyfikacyjny EX został już nadany na potrzeby korzystania ze zwolnienia na terytorium jednego z tych państw UE, a kolejne państwo UE potwierdziło prawo do korzystania ze zwolnienia.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 11.03.2004 r. o VAT (Dz. U. z 2025 r. poz. 775)