Problematykę urlopu na żądanie reguluje art. 1672 K.p. Jest to urlop, którego wykorzystanie następuje w szczególnym trybie, tj. na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym. Warunkiem realizacji prawa do tego urlopu jest zgłoszenie żądania najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu.
Kwestia terminu zgłoszenia żądania w praktyce wzbudzała liczne wątpliwości, w tym dotyczące pory, w której powinno to nastąpić. Powyższe wyjaśnił Sąd Najwyższy. W wyroku z 15 listopada 2006 r. (sygn. akt I PK 128/06, OSNP 2007/23-24/346) stwierdził, że: "(...) pracownik powinien zgłosić wniosek o udzielenie urlopu na żądanie najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu, ale przed rozpoczęciem swojego dnia pracy (przed godziną, od której powinien pracować według obowiązującego go rozkładu czasu pracy)." Opinię tę potwierdził w wyroku z 7 lutego 2008 r. (sygn. akt II PK 162/07).
Wymiar urlopu udzielanego w trybie na żądanie wynosi 4 dni kalendarzowe, o wartości godzinowej zależnej od rozkładu czasu pracy danego pracownika. Wymienione 4 dni urlopu wchodzą w skład puli urlopowej pracownika na bieżący rok kalendarzowy. Omawiane uprawnienie przysługuje zatrudnionym na podstawie umów o pracę, powołania, wyboru, mianowania, bez względu na wymiar ich czasu pracy.
| Przykład |
W dniu 1 kwietnia br. zatrudniono pracownika, który ukończył technikum i dla którego jest to pierwsza praca w życiu. Obowiązują go normy podstawowe. Pracownik ten wystąpił z wnioskiem o urlop na żądanie na dzień 2 maja br.
Pracownik mógł skorzystać z urlopu w określonym trybie, ponieważ z dniem 30 kwietnia br. nabył prawo do 1,66 dnia urlopu.
| Przykład |
Pracownica zatrudniona na 1/2 etatu, uprawniona do 10 dni urlopu w roku (1/2 etatu x 20 dni) świadczy pracę w systemie podstawowym od poniedziałku do piątku po 4 godziny dziennie. W kwietniu br. wykorzystała 6 dni urlopu, w tym 1 dzień w trybie na żądanie.
Ogólna godzinowa pula urlopowa pracownicy wynosi 80 godzin (10 dni x 8 godz.), w tym 4 dni urlopu na żądanie. Pracodawca powinien odjąć z tej puli 24 godziny (6 dni x 4 godz.), a z "liczby żądań" 1 dzień. Pracownica może zgłosić żądanie udzielenia urlopu jeszcze na 3 dni w tym roku.
| Przykład |
Pracownica posiadająca 8-letni staż urlopowy jest zatrudniona na 1/5 etatu. Pracę wykonuje, co do zasady, jeden dzień w tygodniu przez 8 godzin. Pracownica wystąpiła o udzielenie urlopu na żądanie.
Zatrudnienie na 1/5 etatu uprawnia ją do 4 dni urlopu wypoczynkowego (1/5 etatu x 20 dni), a jego pula godzinowa wynosi 32 godziny (4 dni x 8 godz.). Biorąc pod uwagę rozkład czasu pracy pracownicy, może wystąpić sytuacja, w której cały urlop będzie udzielony w trybie na żądanie.
Uwaga! Państwowa Inspekcja Pracy na stronie internetowej (www.pip.gov.pl) wyjaśniała: "Ta część urlopu (na żądanie - przyp. redakcji) musi być pracownikowi udzielona na każde jego żądanie, przy czym żądanie pracownika nie musi być wyrażone na piśmie; można je zgłosić ustnie. Nie musi być ono również zgłoszone osobiście pracodawcy, ale także telefonicznie. Celowe byłoby jednak złożenie przez pracownika żądania udzielenia mu urlopu w formie pisemnej, aby wyeliminować możliwość potraktowania nieobecności pracownika w pracy jako nieusprawiedliwionej, co w konkretnym przypadku mogłoby prowadzić do postawienia pracownikowi zarzutu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych. (...)".
Na pytanie, czy pracodawca może odmówić udzielenia takiego urlopu należy odpowiedzieć twierdząco, jednak odmowę usprawiedliwia tylko sytuacja wyjątkowa. Przypominamy, że w myśl art. 8 K.p. nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. W kwestii tej wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 28 października 2009 r. (sygn. akt II PK 123/09). Wyjaśnił w nim, że: "(...) Obowiązek udzielenia urlopu »na żądanie« nie jest bezwzględny, a pracodawca może odmówić żądaniu pracownika ze względu na szczególne okoliczności, które powodują, że jego zasługujący na ochronę wyjątkowy interes wymaga obecności pracownika w pracy. (...)".
Pracownik jest uprawniony do wykorzystania 4 dni urlopu na żądanie w roku kalendarzowym bez względu na liczbę pracodawców, u których był zatrudniony. Dlatego też pracodawcy odrębnie ewidencjonują ten szczególny urlop, a w przypadku rozwiązania umowy o pracę podają informację o jego wykorzystaniu w danym roku kalendarzowym w świadectwie pracy (w rubryce dotyczącej urlopu wypoczynkowego). W przypadku zmiany pracy, następny pracodawca dysponuje wówczas informacją, z ilu dni omawianego urlopu pracownik skorzystał w danym roku kalendarzowym u poprzedniego pracodawcy (pracodawców).