Czy pracowników oraz osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych należy kierować na badania psychologiczne w przypadku, gdy w ramach obowiązków służbowych prowadzą firmowy samochód?
Badania psychologiczne, zwane potocznie psychotestami muszą obligatoryjnie przechodzić jedynie kierowcy zawodowi, co wynika z ustawy o transporcie drogowym. W przypadku pozostałych osób używających samochodów służbowych odbycie takich badań może być wynikiem decyzji lekarza medycy pracy lub pracodawcy.
Badania specjalistyczne zawodowych kierowców
Badania psychologiczne mają na celu ustalenie, czy u danej osoby występują przeciwwskazania psychologiczne do pracy na stanowisku kierowcy. Zostały one uregulowane w art. 39k ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym (Dz. U. z 2007 r. nr 125, poz. 874 z późn. zm.). Obowiązek ich przeprowadzania dotyczy kierowców, którzy wykonują przewóz drogowy. Nie dotyczy to jednak wszystkich kierowców, gdyż ustawa wskazuje w art. 3 ust. 1, że jej przepisów nie stosuje się m.in. do przewozu drogowego wykonywanego pojazdami samochodowymi lub zespołami pojazdów:
| Ważne: Z obowiązku przeprowadzania badań lekarskich i psychologicznych przeznaczonych dla zawodowych kierowców zwolnione są osoby, korzystające w ramach obowiązków służbowych z typowych samochodów osobowych. |
Powyższe wynika stąd, że ich dopuszczalna masa całkowita nie przekracza 3,5 tony, nie są one również skonstruowane do przewozu więcej niż 9 osób licząc z kierowcą. Zatem pracownicy prowadzący pojazdy, do kierowania którymi wystarcza prawo jazdy kategorii B, wyłączone z obowiązku stosowania ustawy o transporcie drogowym, nie podlegają uregulowanym w niej badaniom lekarskim i psychologicznym z mocy ustawy. Obowiązek taki może jednak wynikać z przepisów wewnątrzzakładowych, np. regulaminu pracy, który może przewidywać konieczność poddania się badaniom psychologicznym przez osoby upoważnione do prowadzenia samochodów służbowych. Rozwiązanie to jest stosunkowo często spotykane w jednostkach sfery budżetowej, a w przedsiębiorstwach prywatnych raczej sporadycznie.
Badania lekarskie osób korzystających w pracy z samochodu
Fakt, iż pracownicy niezatrudnieni na stanowisku kierowcy, korzystający w czasie pracy z prywatnych lub służbowych samochodów osobowych nie muszą poddawać się specjalistycznym badaniom lekarskim i psychologicznym dla kierowców nie oznacza, że ich badania profilaktyczne nie będą się różnić od przeprowadzanych wobec typowego pracownika biurowego. Prowadzenie pojazdu w ramach zatrudnienia jest elementem ryzyka zawodowego, uciążliwym i potencjalnie szkodliwym czynnikiem występującym w środowisku pracy, a związane z tym ryzyko dotyczy nie tylko pracownika, lecz również innych uczestników ruchu drogowego. Polecając podjęcie tego rodzaju pracy pracodawca musi mieć pewność, że pracownik jest zdolny do jej wykonywania. Ten cel można osiągnąć wskazując dany element charakterystyki pracy w skierowaniu na wstępne, okresowe oraz ewentualnie kontrolne badania lekarskie. W oparciu o informację dotyczącą prowadzenia samochodu osobowego podczas wykonywania obowiązków służbowych lekarz medycyny pracy będzie miał podstawę do rozszerzenia zakresu badań o konsultację okulistyczną, badania zjawiska olśnienia oraz widzenia zmierzchowego.
| Ważne: Konieczność przeprowadzania badania zjawiska olśnienia oraz widzenia zmierzchowego w stosunku do osób kierujących pojazdami w ramach obowiązków służbowych funkcjonuje od 29 czerwca 2011 r. |
Powyższe wynika z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 7 stycznia 2004 r. w sprawie badań lekarskich kierowców... (Dz. U. nr 2 poz. 15 z późn. zm.).
Na powinność przeprowadzania tych badań nie ma wpływu własność pojazdu wykorzystywanego w procesie pracy ani częstotliwość, z jaką pracownik wykorzystuje pojazd przy wykonywaniu obowiązków służbowych. Znaczenie ma wyłącznie fakt prowadzenia pojazdu w ramach obowiązków służbowych. Co więcej zapis § 4 ust. 4 pkt 5 ww. rozporządzenia z dnia 7 stycznia 2004 r., zgodnie z którym skierowanie w celu wykonania konsultacji okulistycznej oraz przeprowadzenia badania oceniającego widzenie zmierzchowe i zjawisko olśnienia jest obligatoryjne w odniesieniu do osoby posiadającej prawo jazdy kategorii A, A1, B, B1, B+E, T, kierującej pojazdem w ramach obowiązków służbowych, wskazuje jednoznacznie, że nie jest to uzależnione od podstawy prawnej zatrudnienia. Odwołuje się on bowiem do wykonywania obowiązków służbowych, a jest to pojęcie szersze niż zatrudnienie pracownicze. Z tego względu obowiązek skierowania na badania lekarskie celem przeprowadzenia konsultacji okulistycznych oraz wymaganych badań dotyczy również osób, korzystających z samochodów w ramach wykonywania umów prawa cywilnego. Będzie to jednocześnie dopełnieniem obowiązku wynikającego z art. 304 § 1 K.p. Na mocy powołanego przepisu pracodawca jest obowiązany zapewnić bezpieczne i higieniczne warunki pracy, o których mowa w art. 207 § 2 K.p., osobom fizycznym wykonującym pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, a także osobom prowadzącym w zakładzie pracy lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę na własny rachunek działalność gospodarczą.
| Przykład |
Pracownik zatrudniony jako przedstawiciel handlowy kieruje w ramach swoich obowiązków samochodem służbowym. W związku z tym, w ramach badań profilaktycznych pracownik powinien przejść konsultację okulistyczną oraz badania zjawiska olśnienia i widzenia zmierzchowego. Aby zapewnić realizację tego obowiązku pracodawca powinien zaznaczyć w skierowaniu, że do obowiązków pracownika należy prowadzenie samochodu osobowego. Pracownik nie musi przechodzić badań psychologicznych, o ile obowiązek taki nie wynika z przepisów wewnątrzzakładowych. Na badania lekarskie i okulistyczne powinna być skierowana każda osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej (zlecenie lub dzieło), jeśli kieruje samochodem w ramach obowiązków służbowych, aby ustalić czy jest ona zdolna do wykonywania tego typu pracy.