1) Czy pracodawca powinien zwolnić z obowiązku świadczenia pracy członka ochotniczej straży pożarnej (dalej OSP) na udział w szkoleniu (m.in. z zakresu obsługi pojazdu quad w komendzie PSP, ratownictwa technicznego w PSP, ratownictwa wysokościowego organizowanego przez jednostkę OSP, kierowania i eksploatacji pojazdów uprzywilejowanych oraz ich napraw, które dotyczy kierowcy - ratownika), a także w ćwiczeniach doskonalenia zawodowego organizowanych przez Komendę Powiatową PSP (dotyczy strażaka-ratownika)?
Zgodnie z § 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (Dz. U. z 2014 r. poz. 1632), dalej rozporządzenia o usprawiedliwianiu nieobecności, pracodawca jest obowiązany zwolnić pracownika od pracy, jeżeli obowiązek taki wynika z Kodeksu pracy, z przepisów wykonawczych do Kodeksu pracy albo z innych przepisów prawa. Takim przepisem jest m.in. art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o ochotniczych strażach pożarnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 233 z późn. zm.), dalej ustawy o OSP. Na jego podstawie pracodawca zwalnia od świadczenia pracy strażaka OSP biorącego udział w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych, szkoleniach lub ćwiczeniach organizowanych przez gminę, Państwową Straż Pożarną lub inne uprawnione podmioty na czas ich trwania, a także na czas niezbędny do odpoczynku zgodnie z art. 132 § 1 K.p.
Obowiązek pracodawcy zwolnienia pracownika członka OSP z obowiązku świadczenia pracy wynika także z § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia o usprawiedliwianiu nieobecności. W myśl tego przepisu, pracodawca jest obowiązany zwolnić od pracy pracownika będącego członkiem ochotniczej straży pożarnej - na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu, a także - w wymiarze nieprzekraczającym łącznie 6 dni w ciągu roku kalendarzowego - na szkolenie pożarnicze.
Zwolnienie pracownika od pracy w razie konieczności udziału w akcji ratowniczej następuje w trybie przyjętym przez służbę ratowniczą odpowiednią do organizowania takich akcji, zaś w celu uczestniczenia w szkoleniu pożarniczym - na podstawie wniosku właściwej terytorialnie jednostki organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej. Czas koniecznego wypoczynku pracownika po zakończeniu akcji ratowniczej ustala osoba, która kierowała taką akcją (§ 11 ust. 2 rozporządzenia o usprawiedliwianiu nieobecności).
Zwracamy uwagę! Do końca 2024 r. zwolnienie wskazane w art. 12 ustawy o OSP dotyczyło tylko strażaków ratowników OSP.
Jednakże z odpowiedzi Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z 31 października 2022 r. (znak DPP-III.070.41.2022.AG) na wystąpienie Rzecznika Praw Obywatelskich wynikało, że: "(...) do ustalania uprawnień do zwolnień od pracy przysługujących członkom OSP należy stosować tylko art. 12 ustawy o OSP." (cyt. w UiPP nr 19/2024, str. 46).
Od 1 stycznia 2025 r. oba wymienione wyżej przepisy przewidujące obowiązek pracodawcy zwolnienia członków OSP z obowiązku wykonywania pracy (art. 12 ustawy o OSP i § 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia o usprawiedliwianiu nieobecności) dotyczy wszystkich członków ochotniczej straży pożarnej, czyli strażaków OSP. Taka zmiana nastąpiła w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej (Dz. U. poz. 1907), która w art. 196 znowelizowała też ustawę o OSP.
Ochotnicze straże pożarne zrzeszają członków ochotniczych straży pożarnych, zwanych strażakami OSP (art. 1 ust. 3 ustawy o OSP). Artykuł 8 ustawy o OSP wskazuje natomiast, kto może zostać strażakiem ratownikiem OSP, a więc tym strażakiem OSP, który jest uprawniony do udziału w działaniach ratowniczych i akcjach ratowniczych (definicja działań ratowniczych i akcji ratowniczych znajduje się w art. 2 ustawy o OSP). Pojęcie "strażaka ratownika OSP" jest zatem pojęciem węższym od pojęcia "strażaka OSP", jak również pojęcia "członka OSP".
Jak już wyjaśniono wcześniej, ustawa o OSP określa czym są działania ratownicze i akcje ratownicze - nie wskazuje natomiast co należy rozumieć pod pojęciem "szkolenia" i "ćwiczenia", w których udział również uprawnia strażaka OSP do zwolnienia od świadczenia pracy.
W publikacji "Finansowanie i organizacja ochotniczych straży pożarnych" jej autorzy (Krzysztof Miazga i Zuzanna Mrozek, Legalis online 2024 r.) wskazują, że: "Termin »szkolenie« oznacza kurs, cykl wykładów z jakiegoś przedmiotu zorganizowany w celu uzupełnienia czyjegoś wykształcenia, czyichś wiadomości z jakiejś dziedziny (Słownik języka polskiego. Tom trzeci R-Z, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, s. 354). Zakres pojęciowy szkolenia obejmuje zarówno nabywanie przez kogoś wiedzy teoretycznej podczas zajęć lekcyjnych, jak i praktycznej, jak chociażby w manewrach, podczas których trenowane są różne warianty działań oraz sprawdzana jest ich skuteczność. »Ćwiczenie« to natomiast czynność wykonywana i powtarzana dla wprawy, w celu opanowania jakiejś umiejętności, nabycia sprawności w jakiejś dziedzinie (Słownik języka polskiego. Tom pierwszy A-K, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1978, s. 354.), utrwalenia posiadanej wiedzy czy umiejętności.". Zdaniem autorów można zatem: "dokonać szeroko idącej interpretacji sformułowania szkolenia lub ćwiczenia, do których zaliczają się nie tylko szkolenia lub ćwiczenia ściśle pożarnicze, ale także szkolenia i ćwiczenia obejmujące ratownictwo medyczne, chemiczne, techniczne itd. Szkolenia lub ćwiczenia są niezbędne do wykonywania działań ratowniczych i akcji ratowniczych.".
Tak szerokie rozumienie pojęcia "szkolenia" potwierdzają m.in. rozstrzygnięcia nadzorcze Wojewody Śląskiego (np. z 22 lipca 2022 r., NPII.4131.1.660.2022 i z 6 maja 2022 r., NPII.4131.1.438.2022), z których wynika, że: "(...) organ stanowiący gminy na podstawie art. 15 ust. 1 w związku z ust. 2 ustawy był obowiązany do określenia ekwiwalentu dla strażaka ratownika OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu. Wobec powyższego, Rada nie jest upoważniona do ustalenia przedmiotowego ekwiwalentu za udział w szkoleniu pożarniczym. Takie działanie Rady stanowi nieprawidłowe wykonanie upoważnienia ustawowego, poprzez nieuprawnione zawężenie zakresu znaczeniowego pojęcia »szkolenie« - ustalając, iż pojęcie to należy na gruncie uchwały odnosić jedynie do szkoleń o charakterze pożarniczym. Tymczasem, ustawodawca w art. 3 pkt 6 ustawy, odnosząc się do kwestii zadań ochotniczych straży pożarnych, posługuje się pojęciem »szkoleń, ćwiczeń i zawodów o charakterze sportowo-pożarniczym«, a zatem znaczeniowo szerszym, niż wynika to z treści (...) uchwały. (...)".
Jeśli zatem szkolenia, o których mowa w pytaniu, są organizowane przez gminę, Państwową Straż Pożarną lub inne uprawnione podmioty i są to szkolenia niezbędne do wykonywania działań ratowniczych i akcji ratowniczych - pracodawca ma obowiązek zwolnić członka OSP z obowiązku świadczenia pracy na czas ich trwania, a także na czas niezbędny do odpoczynku zgodnie z art. 132 § 1 K.p.
2) Czy za okres zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy, o którym mowa w pytaniu 1, pracownik - członek OSP ma prawo do wynagrodzenia?
Za czas takiego zwolnienia pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie za pracę. W przypadku niewykonywania pracy wynagrodzenie przysługuje bowiem tylko wtedy, gdy przepisy prawa pracy tak stanowią (art. 80 zd. 2 K.p.), a tak w tym przypadku nie jest. Członkom OSP korzystającym z tego rodzaju zwolnień przysługiwać może natomiast stosowna rekompensata. Podstawę prawną do przyznania im ekwiwalentu pieniężnego za udział w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu stanowi art. 15 ustawy o OSP. Nie dotyczy on jednak wszystkich członków OSP, a tylko tych wskazanych w tym przepisie.
W myśl § 16 ust. 2 rozporządzenia o usprawiedliwianiu nieobecności, w razie skorzystania przez pracownika ze zwolnienia od pracy, o którym mowa m.in. w § 11 ust. 1 pkt 1 tego rozporządzenia, pracodawca wydaje zaświadczenie określające wysokość utraconego wynagrodzenia za czas tego zwolnienia w celu uzyskania przez pracownika od właściwego organu rekompensaty pieniężnej z tego tytułu - w wysokości i na warunkach przewidzianych w odrębnych przepisach, chyba że obowiązujące u danego pracodawcy przepisy prawa pracy przewidują zachowanie przez pracownika prawa do wynagrodzenia za czas zwolnienia.
Zgodnie z art. 15 ustawy o OSP strażak ratownik OSP, który uczestniczył w działaniu ratowniczym, akcji ratowniczej, szkoleniu lub ćwiczeniu, otrzymuje, niezależnie od wynagrodzenia, ekwiwalent pieniężny. W myśl art. 15 ust. 1a ustawy o OSP, ekwiwalent pieniężny otrzymuje również:
stosownie do posiadanych przez gminę środków finansowych.
Jak wynika z powyższego, ekwiwalent ten przysługuje bezwarunkowo tylko strażakowi ratownikowi OSP. W przypadku osób wymienionych w art. 15 ust. 1a ustawy, przyznanie ekwiwalentu pieniężnego zależy od posiadanych przez gminę środków finansowych. Jeżeli więc gmina środków takich nie będzie miała, wówczas świadczenie takie może nie przysługiwać lub może być niższe niż przyznane strażakom-ratownikom OSP za działania określone w art. 15 ust. 1 ustawy o OSP (por. Grzegorz Krawiec - Ustawa o ochotniczych strażach pożarnych. Komentarz 2023 - Legalis online). Co istotne, zgodnie z art. 15 ust. 3 ustawy o OSP, za czas nieobecności w pracy z przyczyn określonych w ust. 1 tego artykułu, strażacy ratownicy OSP zachowują uprawnienie do innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą, przewidziane w odrębnych przepisach.
Zwracamy uwagę! Wysokość ekwiwalentu pieniężnego ustala, nie rzadziej niż raz na 2 lata, właściwa rada gminy w drodze uchwały. Nie może on przekraczać 1/175 przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego brutto, ogłoszonego przez Prezesa GUS w Monitorze Polskim na podstawie art. 20 pkt 2 ustawy emerytalnej przed dniem ustalenia ekwiwalentu pieniężnego. Ekwiwalent pieniężny nalicza się za każdą rozpoczętą godzinę liczoną od zgłoszenia wyjazdu z jednostki ochotniczej straży pożarnej lub gotowości do wyjazdu w celu realizowania zadań, o których mowa w art. 3 pkt 7 ustawy o OSP, bez względu na liczbę wyjazdów w ciągu jednej godziny, a w przypadku kandydata na strażaka ratownika OSP - za każdą rozpoczętą godzinę szkolenia. Ekwiwalent pieniężny jest wypłacany z budżetu właściwej gminy.
Rada gminy może, w drodze uchwały, przyznać ekwiwalent pieniężny strażakom ratownikom OSP za wykonywanie zadań innych niż wymienione w art. 15 ustawy o OSP. W uchwale wskazuje się te zadania oraz wysokość i sposób ustalenia ekwiwalentu pieniężnego.
| ||||||||||||
|
||||||||||||
